Een gemechaniseerde middeleeuwse viool...
Een mysterieus vreemd ding is het.
Ergens gevonden tijdens een middeleeuws tochtje...
Het ziet er uit als een gitaar met piano toetsen, maar om geluid uit te krijgen dien je aan een zwengel - lier te draaien…
Het werkt niet op lucht, is geen orgel,
en werkt zelfs een beetje magisch…
Geluid van dit muziekinstrument doet een beetje denken aan een doedelzak of schalmei maar dan met een vioolachtige klank.
Ergens gevonden tijdens een middeleeuws tochtje...
Het ziet er uit als een gitaar met piano toetsen, maar om geluid uit te krijgen dien je aan een zwengel - lier te draaien…
Het werkt niet op lucht, is geen orgel,
en werkt zelfs een beetje magisch…
Geluid van dit muziekinstrument doet een beetje denken aan een doedelzak of schalmei maar dan met een vioolachtige klank.
“draailier” ofwel “vioolwiel” ...
In sommige andere landen heet het “Hurdy gurdy”
In het Frans: Vielle à roue
Duits: Drehleier of Radleier
Spaans, Zanfona
Engels: Hurdy-gurdy
Deens: Drejlire
Italiaans: Ghironda
Pools: Lira korbowa
Sloveens: Nira
Zweeds; Gurdy
Ijslands: hraðaskúr
Fins: Hurdy-Gurdy
Japans: Hādigādi
Turks; Hurdy-gurdy
Perzisch: Gardi
Arabisch: Alt alhardi jurdi
Nepalees: Harḍī-garḍī
Russisch: Sharmanka
Filipeins: Hurdy-Gurdy
Over draailieren valt altijd wat te vertellen
en veel over te leren…
De voorloper van de draailier is een organistrum,
zoals een vedel de voorloper is van de hedendaagse viool...
In sommige andere landen heet het “Hurdy gurdy”
In het Frans: Vielle à roue
Duits: Drehleier of Radleier
Spaans, Zanfona
Engels: Hurdy-gurdy
Deens: Drejlire
Italiaans: Ghironda
Pools: Lira korbowa
Sloveens: Nira
Zweeds; Gurdy
Ijslands: hraðaskúr
Fins: Hurdy-Gurdy
Japans: Hādigādi
Turks; Hurdy-gurdy
Perzisch: Gardi
Arabisch: Alt alhardi jurdi
Nepalees: Harḍī-garḍī
Russisch: Sharmanka
Filipeins: Hurdy-Gurdy
Over draailieren valt altijd wat te vertellen
en veel over te leren…
De voorloper van de draailier is een organistrum,
zoals een vedel de voorloper is van de hedendaagse viool...
Tangenten
2x Melodiesnaar
Met dubbele melodiesnaar is polyfonie…
De klank heeft een beetje het effect van een Trekzak ofwel Accordeon
Met dubbele melodiesnaar is polyfonie…
De klank heeft een beetje het effect van een Trekzak ofwel Accordeon
Aflegstiften voor de melodiesnaren
Sleutels
(Stemsleutels)
(Stemsleutels)
Melodiesnaar
Bourdonsnaar (BAS)
Bourdonsnaar (Trompet)
Bourdonsnaar
Houten schuiftoetsen
zonder tangenten
zonder tangenten
Houten toetsen
tangentenkast
tangentenkast
Tangenten
Toetsen halve tonen
(Schuiftoetsen)
(Schuiftoetsen)
Oorspronkelijk was deze draailier met 2 melodiesnaren en dubbele tangenten.
De tangenten waren te lang zodat zij vaak omsloegen. Regelmatig worden de tangenten uit andere houtsoorten getest ook uit verschillende lengtes ...
De tangenten waren te lang zodat zij vaak omsloegen. Regelmatig worden de tangenten uit andere houtsoorten getest ook uit verschillende lengtes ...
Kam
De draailier verspreide zich doorheen heel Europa in tijden van de kruistochten.
Er ontstonden door de eeuwen heen vele nieuwe vormen en modellen…
Rond 13e a 14e eeuw ontstond daaruit in het hoge noorden de Nyckelharpa,
die modellen hadden nog geen halve noten....
Een instrument dat ook bizar uit ziet, heeft veel weg van een draailier maar inplaats
dat het met een wiel wordt aangedreven maakt men daar gebruik van een korte strijkstok,
de houten schuifbare toetsen met tangenten bleven.
Een organistrum was een populair en een geliefd instrument in vele kerken.
Tot rond 12e eeuw de orgel zijn doorbraak maakte verdween de organistrum.
Sindsdien raakte de organistrum - draailier meer in de vergetelheid bij het groot publiek en bleef het hier
en daar bij sommige folk muzikanten een populair ding.
Heden kent de draailier terug een beetje zijn opmars, echter wel meer de gemoderniseerde modellen met
elektrische versterking en moderne stemsleutels, tangenten met vijsjes enz, waarbij de klankkast en
speciale houtsoort eigenlijk geen rol meer spelen.
De klank is absoluut niet te vergelijken met de klassieke akoestische draailier.
Een moderne draailier klinkt als een elektrische gitaar waar ook de klankkast niet meer zo nodig is.
Volledige digitale modellen bestaan er ook al, zonder snaren, het echte geluid en klank is hierdoor wel mee verdwenen.
Het zijn wel leuke modellen om nachts volledig ongestoord met de hoofdtelefoon op te oefenen.
Bij de klassieke akoestische draailier modellen galmt het geluid mooi na...
Spelen met de bourdonsnaar in de achtergrond zorgt voor dat ene magische vreemde effect, er klinkt dan een zachte en constante bas gebrom in de achtergrond wat vergelijkbaar is zoals bij een doedelzak.
De vibratie van een bas bourdon kun je van zeer dichtbij voelen en werkt tegelijk voor sommigen mediterend en rustgevend.
Een draailier live van dichtbij ervaren is anders dan zo op foto’s of video. Live van dichtbij is totaal een ander beleving…
Het klinkt veel minder luid dan een doedelzak en zijn er ook verschillende mogelijkheden om er op te spelen.
Kam
voor melodieonsnaar
voor melodieonsnaar
Wiel
Tangentenkast
Sleutels
(Stemsleutels)
(Stemsleutels)
Sleutel
Staartstuk
Toetsen halve tonen
(Schuiftoetsen)
(Schuiftoetsen)
Toetsen hele tonen
(Schuiftoetsen)
(Schuiftoetsen)
Wielkapsteun
Wielkapsteun
Draaiknop
of
handvat
of
handvat
Trompetsnaar
Melodiesnaar
Bourdonsnaar (BAS)
Tangenten
(Houten vlaggen)
(Houten vlaggen)
Kam
voor bourdonsnaar
voor bourdonsnaar
Rozet
(Klankgat)
(Klankgat)
Rozet
(Klankgat)
(Klankgat)
Toetsen halve tonen
Tangentenkast
Toetsen hele tonen
Wielkap
Sleutels
Wielkapsteun
Vlaamse draailier
kam
Wiel
Melodiesnaar
met katoen
met katoen
Wielkap
Wielkapsteun
Waarom zien de snaren op deze plaatsen aan het wiel zo versleten uit?
Het lijkt wel zo dat de snaren bijna stuk gespeeld zijn maar dat is het niet.
De snaren zijn niet versleten.
Hetgeen je ziet is katoen wat op de snaren is aangebracht.
De snaren zijn omwikkeld met fijn zuiver pluis/donsig katoen om het doorslijten van de wrijving op het wiel te voorkomen.
Bovendien zorgt het ook voor een
iets fijnere klank.
De snaren zijn niet versleten.
Hetgeen je ziet is katoen wat op de snaren is aangebracht.
De snaren zijn omwikkeld met fijn zuiver pluis/donsig katoen om het doorslijten van de wrijving op het wiel te voorkomen.
Bovendien zorgt het ook voor een
iets fijnere klank.
Hars opgelost in alcohol
Hars vermalen tot poeder
Foto’s en tekst copyright Sascha Grimm
www.Studiogrimm.eu
www.Studiogrimm.eu
Katoen
Katoen
Losgemaakte tangenten (vlaggetjes)
Houten schuiftoetsen
zonder tangenten
zonder tangenten
Houten toetsen
tangentenkast
tangentenkast
Zwengel/kruk/lier
Sleutel
Harde hars
14e eeuw Duitse draailier
12e eeuw kist draailier.
Zonder halve noten.
Dit model zie je vaak op oude middeleeuwse miniaturen.
Zonder halve noten.
Dit model zie je vaak op oude middeleeuwse miniaturen.
10e eeuw Organistrum
Organistrum is een voorloper van de draailier.
Zoals een vedel de voorloper is van de viool…
Hier zie je een organistrum met halve noten, in werkelijkheid heeft er in de middeleeuwen nooit een organistrum bestaan met halve noten. Daar is tot heden nog niets over gevonden.
Toch kan bij dit replica model de halve noten verwijderd worden zodat het dan meer op een 10e eeuw model lijkt. Het maakt dan wel iets minder aantrekkelijk om er op te spelen.
Zoals een vedel de voorloper is van de viool…
Hier zie je een organistrum met halve noten, in werkelijkheid heeft er in de middeleeuwen nooit een organistrum bestaan met halve noten. Daar is tot heden nog niets over gevonden.
Toch kan bij dit replica model de halve noten verwijderd worden zodat het dan meer op een 10e eeuw model lijkt. Het maakt dan wel iets minder aantrekkelijk om er op te spelen.
Op het wiel wordt natuurlijke gezuiverde hars aangebracht dat maakt de oppervlakte een beetje stroef.
Als er dan een snaar overheen wrijft dan stuitert de snaar waardoor een vibrerend geluid ontstaat, gekend zoals bij een viool. Het wiel werkt dan zoals een strijkstok dat overheen de snaren gestreken wordt.
Indien je op zoek bent naar kwaliteitsproducten voor je draailier zoals: Vloeibare hars, poeder hars, hars in blokje, katoen voor je snaren enz, en je kan het nergens vinden of je vertrouwd het niet goed dan bestel dit dan hier bij Studio Grimm...
Als er dan een snaar overheen wrijft dan stuitert de snaar waardoor een vibrerend geluid ontstaat, gekend zoals bij een viool. Het wiel werkt dan zoals een strijkstok dat overheen de snaren gestreken wordt.
Indien je op zoek bent naar kwaliteitsproducten voor je draailier zoals: Vloeibare hars, poeder hars, hars in blokje, katoen voor je snaren enz, en je kan het nergens vinden of je vertrouwd het niet goed dan bestel dit dan hier bij Studio Grimm...
Draailier
Men vermoed dat het al bestaat sinds de 10e a 11e eeuw.
Oude geschriften verwijzen naar “Hucbald” van St Amand een
Franse monnik die het organistrum daar beoefende.
Een bijzondere beeldje vind je terug in “Kathedraal van Santiago de Compostella” +- anno 1188“The Porch of Glory” In het grote beeldhouwwerk versiering vind men een beeldje
met 2 koningen die een “organistrum” bespelen.
Een groot instrument, zodat er 2 personen voor nodig waren om op te spelen.
De ene draait aan een zwengel en de andere trok de toetsen naar boven inplaats naar boven te
duwen zoals het heden gedaan wordt.
Daar is nog geen trompetsnaar op te zien, dat kwam pas veel later bij net zoals de resonantiesnaren
die werden pas toegevoegd rond +- 16e eeuw...
Halve noten waren er toen ook nog niet op, pas rond de 14e eeuw verschenen draailieren met halve noten.
In een oud Spaanse klooster wat gesticht werd in 1194 is een schilderij uit 14e eeuw terug te vinden met een gitaar/Vedel/draailier model. De tangentenkast lijkt de hals van een gitaar te zijn inplaats fretten, de klankkast is ook apart en heeft wel 6 klank gaten.
Op het oude “Kathedraal van León” anno 13e a 14 eeuw is daar ook een draailierspeler terug te vinden in het
stenen beeldhouwwerk. Een draailierspeler met een rechthoekig kist model.
Oude geschriften verwijzen naar “Hucbald” van St Amand een
Franse monnik die het organistrum daar beoefende.
Een bijzondere beeldje vind je terug in “Kathedraal van Santiago de Compostella” +- anno 1188“The Porch of Glory” In het grote beeldhouwwerk versiering vind men een beeldje
met 2 koningen die een “organistrum” bespelen.
Een groot instrument, zodat er 2 personen voor nodig waren om op te spelen.
De ene draait aan een zwengel en de andere trok de toetsen naar boven inplaats naar boven te
duwen zoals het heden gedaan wordt.
Daar is nog geen trompetsnaar op te zien, dat kwam pas veel later bij net zoals de resonantiesnaren
die werden pas toegevoegd rond +- 16e eeuw...
Halve noten waren er toen ook nog niet op, pas rond de 14e eeuw verschenen draailieren met halve noten.
In een oud Spaanse klooster wat gesticht werd in 1194 is een schilderij uit 14e eeuw terug te vinden met een gitaar/Vedel/draailier model. De tangentenkast lijkt de hals van een gitaar te zijn inplaats fretten, de klankkast is ook apart en heeft wel 6 klank gaten.
Op het oude “Kathedraal van León” anno 13e a 14 eeuw is daar ook een draailierspeler terug te vinden in het
stenen beeldhouwwerk. Een draailierspeler met een rechthoekig kist model.